ZƏLZƏLƏLƏR, ONLARIN GENETİK TƏSNİFATI, COĞRAFİ YAYILMASI, PROQNOZU VƏ QORUNMAQ ÜÇÜN DAVRANIŞ QAYDALARI

(Əvvəli qəzetin 21,28 dekabr 2018-ci il, 11,19,26 yanvar, 1,8 fevral 2019-cu il tarixli saylarında)

Mikroseysmik rayonlaşdırma yerli geoloji şəraitin xüsusiyyətlərindən asılı olaraq seysmik effektin artımını təyin etmək üçün aparılır. Seysmik effektin artmasına bir çox amillər, xüsusilə də süxurların litoloji tərkibi, layların qalınlığı, onların fiziki-mexaniki xüsusiyyətləri, bir neçə on metrə qədər geoloji kəsilişin yer səthinə yaxın yuxarı hissəsini təşkil edən süxurların quruluşu, yer səthinin topoqrafik şəraiti və zəlzələ ocağına yaxınlığı güclü təsir edir. Bu zaman ana (köklü) süxurlardan (bazalt, qranit və s.) çökmə süxurlara keçərkən seysmik effekt kəskin şəkildə artır. Həmçinin, çökmə süxurların qalınlığı nə qədər çox olarsa seysmik aktivlik də bir o qədər çox artar. Mikroseysmik rayonlaşdırma işləri üçün 20-30 m dərinliyədək geoloji kəsilişin yuxarı hissəsinin quruluşunu və seysmik dalğaların bu geoloji kəsilişdən keçərək yer səthində yarada biləcək seysmik effektin artımını bilmək tələb olunur.

Geoloji kəsilişin yer səthinə yaxın hissəsinin geoloji quruluşunun xüsusiyyətləri aşağıdakı yollarla öyrənilir:

- geoloji kəsilişi təşkil edən süxur laylarını ayırmaq və onların fiziki-mexaniki xüsusiyyətlərini təyin etmək məqsədilə quyuların qazılması və süxur nümunələrinin götürülməsi;

- geoloji kəsilişin yuxarı hissəsinin müxtəlif qruntlarının xüsusiyyətlərini öyrənmək üçün tədqiqat sahəsinin mühəndisi-geoloji xəritələşdirilməsi;

- aktiv dərinlik qırılmalarının müəyyənləşdirilməsi məqsədilə irimiqyaslı geoloji xəritələşdirilməsi.

Yer səthində seysmik effekti artıra bilən digər dolayı amillər də mövcuddur: qruntun sıyıqlaşması (qruntun bərk haldan özüllü yarımmaye halına keçməsi), sürüşmələr, çökmələr, qruntların differensial çökməsi, qruntlarda çatların əmələ gəlməsi və s.

Azərbaycan ərazisinin seysmik rejimini tədqiq etmək məqsədilə müxtəlif dövrlərdə ərazidə baş vermiş zəlzələlərin episentrlər xəritələri qurulmuşdur. Məlum olmuşdur ki, Azərbaycan ərazisində zəlzələ episentrləri əsasən Şamaxı, Gəncə, Şəki, Naxçıvan, Qazax, Zaqatala-Balakən bölgələrində, İranla sərhəd bölgəsində, Sahil boyu (Qubadan şərqə) zonada və Xəzər dənizi ərazisində qeydə alınmışdır. Qeyd edilən bölgələrin və ərazilərin seysmik aktivliyi şübhəsiz ki, həmin bölgə və ərazilərin geotektonik quruluşu ilə əlaqədardır.

Zəlzələ ocaqlarının dərinlik üzrə paylanmasının tədqiqi ilə əlaqədar materialların təhlili göstərir ki, onların hiposentrlərinin əsas kütləsi 0-20 km dərinlik intervalında cəmləşmişdir. 26-50 km dərinlik intervalında nisbətən az sayda zəlzələ hiposentrləri müşahidə edilir. Dərinliyi 50 km-dən artıq olan zəlzələ ocaqları tək-təkdir.

Müxtəlif dərinlikli güclü zəlzələ ocaqlarının respublika ərazisində məkan üzrə paylanmasında da müəyyən qanunauyğunluq müşahidə edilir. Dağlıq və dağətəyi ərazilərdə baş verən güclü zəlzələ ocaqlarının dərinliyi 15 km-ə qədərdir. Depressiya (çökəklik) ərazilərində və Xəzər dənizində baş verən güclü zəlzələlərin dərinliyi daha böyükdür (müvafiq olaraq 18-25 km və 30-35 km-dir). 

Azərbaycan ərazisinin seysmik rayonlaşdırılması işi zəlzələlərin qeydiyyatı və onların parametrlərinin təyini üzrə yeni metodların işlənib hazırlanması, seysmologiya və seysmotektonika sahəsində aparılan tədqiqatların inkişafı, yeni güclü zəlzələlərin baş verməsi və s. ilə əlaqədar olaraq təkmilləşdirilərək dəfələrlə (1937, 1947, 1968 və 1978-ci illərdə) aparılmışdır. 1:2 500 000 miqyaslı "Azərbaycan Respublikasının müvəqqəti sxematik seysmik rayonlaşdırma xəritəsi" AMEA-nin nəzdində Respublika Seysmoloji Xidmət Mərkəzi (RSXM) tərəfindən düzəlişlər aparılaraq sonuncu dəfə 1989-cu ildə tərtib edilmişdir. Bu xəritənin əsasını 1978-ci ildə tərtib edilmiş seysmik rayonlaşdırma xəritəsi (SR-78) təşkil edir. Ehtimal olunan ən təhlükəli zəlzələ ocaqlarının yeri geoloji-geofiziki məlumatların əsasında müəyyənləşdirilmiş və seysmiklik haqqında olan məlumatlar digər potensial seysmik təhlükəli zonalara ekstrapolyasiya edilmişdir. Yeni xəritədə əvvəlki SR-78 xəritəsindən fərqli olaraq Azərbaycanda seysmik təhlükənin fon səviyyəsi 7 bal deyil, 8 bal qiymətləndirilmişdir. Bu fonda Böyük Qafqazın cənub yamacı (Şamaxıya qədər), Dağıstanla sərhəd Xəzəryanı sahə və Kiçik Qafqazla Naxçıvan ərazisində əvvəlki xəritədə 8 bal qiymətləndirilən sahələr 9 bal intensivlikli zonalar kimi ayrılmışdır. Həmçinin, 9 ballı zonalar özləri də indekslərinə (ehtimal olunan orta təkrarlanma perioduna) əsasən iki hissəyə bölünmüşdür. Şamaxı və Gəncə zonası 9₁ bal (yüz ildə bir dəfə), qalan 9 ballı ərazilər isə 9₂ bal (min ildə bir dəfə) intensivlikli seysmik təhlükə ilə səciyyələndirilmişdir. Yeni xəritənin əvvəlki xəritədən fərqi əslində yalnız SR-78 xəritəsində göstərilən 7 və 8 ballı zonaların bir bal artırılması, 9 ballı zonaların isə olduğu kimi saxlanılmasıdır.

RSXM-in apardiğı tədqiqatlar əsasında məlum olmuşdur ki, tektonik zəlzələlərin generasiyası (mənşəyi, əmələ gəlməsi) dərinlik qirilmaları ilə əlaqəli olsa da, bəzi qırılma zonalarının ayrı-ayrı hissələrinin  aseysmik olması halları da aşkarlanmışdır. Digər tərəfdən, qırılma zonasında qeydə alınmış ən güclü zəlzələnin maqnitudunun həmin zona üçün seysmik potensialın maksimal həddi kimi qəbul edilməsi özünü doğrultmur və seysmik rayonlaşdırma xəritələrinin hər dəfə dəyişikliyə məruz qalması da məhz bununla əlaqədardır. Göründüyü kimi, hazırda Azərbaycanda istifadə olunan müvəqqəti sxematik seysmik rayonlaşdırma xəritəsinin də yenidən ətraflı və detal şəraitdə dəqiqləşdirilməsinə zərurət vardır. 

Seysmik rayonlaşdırma xəritələrindən tikinti işlərində, yol çəkilişində və s. geniş istifadə olunur və layihələrin əsası kimi qəbul edilir. 

Zəlzələlərin proqnozlaşdırılması. Hal-hazırda müasir seysmologiyanın ən mürəkkəb məsələlərindən biri də zəlzələlərin proqnozlaşdırılmasıdır. Bəs, ümumiyyətlə, zəlzələni proqnozlaşdırmaq mümkündürmü? Uzun illərdir ki, alimlər bu suala cavab axtarırlar. Məlumdur ki, Yer kürəsində sıx şəkildə yerləşdirilmiş minlərlə seysmik stansiya bizim planetin nəfəs almasını izləyir, cihaz və nəzəriyyələrlə təchiz edilmiş seysmoloq və geofiziklərin bütöv ordusu bu dəhşətli təbii fəlakətin proqnozlaşdırılması üçün səy göstərirlər.

Yerin təki heç zaman sakit olmur. Onda baş verən proseslər yer qabığının hərəkətinə səbəb olur. Onların təsiri nəticəsində planetin səthi deformasiyaya uğrayır, yəni o qalxır və enir, genişlənir və sıxılır, onda çox böyük - nəhəng çatlar əmələ gəlir. Sıx çat (yarıq) şəbəkəsi bütün Yer kürəsini əhatə edir, onu böyük və kiçik sahələrə (bloklara) parçalayır. Çatlar üzrə bloklar bir-birinə nəzərən yerini dəyişə bilərlər. Beləliklə, yer qabığı müxtəlif tərkibli materialdır, yəni süxurlardan ibarətdir. Onda baş verən deformasiyalar tədricən toplanır və müəyyən böhran həddini aşdıqda süxurların qırılması (dağılması), həmçinin bu qırılma üzrə qəfləti hərəkət - zəlzələ baş verir.

Zəlzələ proqnozu ehtimal xarakterli olub bir çox amillərdən - 1) ərazinin geoloji-geofiziki şəraitinin ətraflı öyrənilməsindən; 2) seysmik hadisələrin uzunmüddətli statistikasından; 3) yer qabığının (və ya litosferin) uzun müddətli çoxparametrli sıx monitorinqindən və 4) müxtəlif geofiziki sahələrdə, atmosferdə və hidrosferdə hər bir seysmik hadisədən öncə baş verən dəyişikliklərin retrospektiv analizindən asılıdır.

Rusiyanın seysmologiya sahəsində çalışan alimləri zəlzələlərin dərəcəsinə və məqsədinə görə aşağıdakı proqnoz növlərini fərqləndirirlər:

- 0-cı dərəcə (10-100 illik) - uzunmüddətli proqnoz, məqsədi mühüm obyektlərin, binaların seysmik dayanıqlığının və mülkün riskinin planlaşdırılmasından ibarətdir;

- 1-ci dərəcə (1-10 illik) - ortamüddətli proqnoz, məqsədi bina və texniki qurğuların möhkəmləndirilməsi üçün tədbirlərin görülməsindən və mülk üçün riskin təyin edilməsindən ibarətdir;

- 2-ci dərəcə (5-50 həftəlik) - qısamüddətli proqnoz, FHN tərəfindən hazırlıq tədbirlərinin görülməsindən və əhalinin maarifləndirilməsindən ibarətdir;

- 3-cü dərəcə (4-35 günlük) - operativ proqnoz, məqsədi FHN tərəfindən tibbi, yanğın və texniki xidmət müəssisələrində hazırlıq tədbirlərinin görülməsindən ibarətdir;

- 4-cü dərəcə (0,5-4 günlük) - gündəlik proqnoz, məqsədi müəssisənin iş rejiminin dəyişdirilməsindən və əhalinin bir yerdən başqa yerə köçürülməsindən ibarətdir;

- 5-ci dərəcə (1-10 saatlıq) - saatlıq proqnoz, məqsədi zəlzələnin episentrindən təxliyənin həyata keçirilməsindən ibarətdir;

- 6-cı dərəcə (6-60 dəqiqəlik) - dəqiqəlik proqnoz, məqsədi təhlükəli binalardan təxliyənin həyata keçirilməsindən ibarətdir;

- 7-ci dərəcə (30-300 saniyəlik) - saniyəlik proqnoz, dağıntıya qədər binanın tərk edilməsi üçün minimal vaxtdır.

Qeyd edilənlər göstərir ki, zəlzələlərin dərəcəsi artdıqca əhali üçün proqnoz məlumatların dəyəri (əhəmiyyəti) də artır.

Aparılmış müşahidə və tədqiqat işlərinin nəticələri göstətmişdir ki, hal-hazırda zəlzələlərin 600-dən artıq xəbərvericisi - müjdəçisi mövcuddur. Onlardan ən çox öyrəniləni (tədqiq ediləni) ərazinin seysmikliyi, yer qabığının hərəkəti, yer qabığının enən və qalxan sahələri, yer səthinin mailliyi, deformasiyası, seysmik dalğaların sürəti, geomaqnetizm, yerin (torpağın) elektrikliyi (elektrik müqaviməti), yeraltı sularda radonun miqdarı, əl və buruq quyularında qrunt sularının səviyyəsi, torpaq və torpaqaltı qruntların temperatur rejiminin və yer qabığında su və qazın kimyəvi tərkibinin dəyişilməsi, heyvanların hərəkət tərzi (davranışı), radio, teleqraf və elektromaqnit cihazların işindəki pozulmalardır. Kənd yerlərində yaşayan əhalinin zəlzələni öncədən bilmələri üçün diqqət yetirilməsinin vacib olduğu parametrlər aşağıdakılardır:

- evdə və bayırdakı itlərin səbəbsiz yerə hürməsi, təlaşla qaçması və ulaşması;

- ilan, siçan, kərtənkələ, qarışqa və soxulcanların yuvalarını tərk edərək üzə çıxması, qarışqaların hər bir hərəkətinin ayrı bir zəlzələ dərəcəsindən xəbər verən 15 tipik hərəkət nümayiş etdirməsi (zəlzələlərin gücü artdıqca onların ölüm faizi də 80%-dək yüksəlir, bu kütləvi ölümdən öncə qarışqalar bir araya gələrək ulduz şəkilli fiqur formalaşdırır və ölümə də bir yerdə gedirlər, onlar zəlzələdən əvvəl yer altından gələn elektromaqnit dalğalanmalardan narahat olaraq bu cür qeyri-adi davranışlara məcbur olurlar);

- qarğaların, qağayıların, sərçələrin göy üzündə qəribə hərəkətlər etməsi və səs çıxarması;

- bağçadakı və ya balkondakı bitkilərin zamansız çiçək açması, yarpaqların quruması;

- elektriklə işləyən ev əşyalarının qeyri-ənənəvi əlamətləri (ütü, soyuducu və internetin eyni vaxtda, səbəbsiz olaraq işləməməsi). İnternetin sürətinin yavaşlaması, kompyuter ekranının tarix və saatının dəyişməsi;

- üfüqdəki buludların qırmızılığının artması.

Yer qabığının azacıq deformasiyasını qeydə alan çoxlu sayda müxtəlif instrumental metodlar, cihazlar olmasına baxmayaraq zəlzələlərin dəqiq proqnozunu vermək mümkün olmamışdır.

Plitələrin hərəkəti zamanı bir yerdə toqquşma nəticəsində böyük dağ-qırışıqlıq qurşaqları əmələ gəldiyi halda digər yerdə, əksinə, okeanlar əmələ gəlməklə yarılma və parçalanmalar baş verir. Yer qabığını təşkil edən litosfer plitələrinin hərəkəti zamanı dağ süxurlarında böyük gərginlik yaranır. Bu gərginlik dağ süxurlarının möhkəmlik həddini aşdıqda süxurların qarışması ilə əlaqədar olaraq bir anda partlayış baş verir ki, buna da zəlzələ deyilir. Əgər biz onu qabaqcadan xəbər vermək istəyiriksə yerini, vaxtını və mümkün ola bilən gücünün proqnozunu verməliyik.

XXI əsrin əvvəllərində maqnitudu M=9,3, insan tələfatı 230 min nəfər olan güclü zəlzələ Sumatra-Andamanda; maqnitudu M=8,2, insan tələfatı 1300 nəfər olan zəlzələ Sumatra yaxınlığındakı Nias adasında; maqnitudu M=7,6, insan tələfatı 73 min nəfər olan zəlzələ Pakistanda; maqnitudu M=6,2, insan tələfatı 6618 nəfər olan zəlzələ Yava adasında; maqnitudu M=7,9, insan tələfatı 87 min nəfər olan zəlzələ Çinin Sıçyan əyalətində; maqnitudu 5,8, insan tələfatı 300 nəfər olan zəlzələ İtaliyanın tarixi şəhəri Akvila yaxınlığında; maqnitudu M=7,0, insan tələfatı 220 min nəfər olan zəlzələ Haiti adasında; maqnitudu 9,0-dan 4,0-dək dəyişən, insan tələfatı 28,5 min nəfər olan və ardıcıl şəkildə baş verən zəlzələlər isə Yaponiyanın Tokio şəhərinin şimal-şərq hissəsində və s. baş vermişdir.

Son 50 il ərzində güclü zəlzələlərin yerinin və vaxtının bir neçə gün qabaqcadan xəbər verilməsinə (proqnozuna) cəhd göstərilməsi uğursuz nəticələnmişdir (d.q-m.n Nikolay Koronovskiy, k.q-m.n Alfred Naymark, 2013). Ətraf mühitin müxtəlif parametrlərinin lokal sapmaları ayrı-ayrı zəlzələlərin xəbərvericisi, müjdəçisi ola bilməz. İnkar edilməməlidir ki, lazım olan dəqiqliklə qısamüddətli proqnoz, ümumiyyətlə, qeyri-mümkündür.

(ardı var)

FHN Fövqəladə halların xəbərdar

edilməsi və daxili təhlükəsizlik Baş idarəsi

 

 

Kiçikhəcmli gəmilərin təhlükəsiz istismarı

Son illər Azərbaycanda çimərlik turizminin inkişafı kiçikhəcmli gəmiçilik sahəsinə də öz müsbət təsirini göstərmişdir. Belə ki, artiq nəinki paytaxtın dənizkənarı ərazilərində, ölkənin digər şəhər və rayonlarında da dünya standartlarına cavab verən müasir kiçikhəcmli gəmilərə rast gəlmək olur. Kiçikhəcmli gəmilər təyinatına, üzmə məsafəsinə, gövdənin materialına, hərəkətvericinin növünə və digər amillərə görə bir-birlərindən fərqlənirlər. Bunlara misal olaraq avarlı qayıqları, asma mühərrikli qayıqları, stasionar mühərrikli qayıqları (kater), hidrosikl, yelkənli və yelkənli mühərrikli qayıqları qeyd etmək olar.

Umumiyyətlə, kiçikhəcmli gəmilərin təsnifatı Nazirlər Kabinetinin 23 aprel 2008-ci il tarixli 97 nömrəli qərarı ilə tənzimlənir. Qərara əsasən, ümumi tutumu 300 tondan, mühərriklərinin gücü 250 kvt-dan az olan bütün növ balıqçı, gəzinti, idman gəmiləri və asma mühərrikinin sayından, gücündən asılı olmayaraq, asma mühərriklə hərəkət edən bütün növ gəmilər kiçikhəcmli gəmilər hesab edilir. Azərbaycan Respublikasının daxili dəniz və ərazi sularında, çaylarında, su anbarlarında və digər sututarlarında kiçikhəcmli gəmilərin təhlükəsiz hərəkətinə dövlət nəzarətini, kiçikhəcmli gəmilərin və onların dayanacağı üçün bazaların, qurğuların, yanalma körpülərinin təhlükəsiz istismarına texniki nəzarəti Fövqəladə Hallar Nazirliyinin Kiçikhəcmli Gəmilərə Nəzarət və Sularda Xilasetmə Dövlət Xidməti həyata keçirir. Xidmətin aidiyyəti struktur bölməsinin əməkdaşları mütəmadi olaraq ölkə ərazisində fəaliyyət göstərən kiçikhəcmli gəmi istifadəçiləri ilə görüşlər keçirir, onlara kiçikhəcmli gəmilərin təchizat avadanlıqlarının minimum norma və tələbləri, habelə onların təhlükəsiz istismar qaydaları haqqında məlumatlar verirlər. Əfsuslar olsun ki, bəzi kiçikhəcmli gəmi istifadəçiləri sozugedən təhlükəsizlik qaydalarına biganə yanaşırlar ki, bu da sonda qəzalara, bədbəxt hadisələrə səbəb olur.

Suda baş vermiş qəzaların təhlili göstərir ki, adətən qəzalar fırtınalı havada səfərə çıxan, dövlət qeydiyyatından yayınan, müəyyən olunmuş vaxtda texniki baxışdan keçməyən, təchizat avadanlıqları və xilasetmə vasitələri olmayan gəmilərin istismarı zamanı, həmçinin sürücülük hüququ olmadan idarəetmə nəticəsində baş verir.

Kiçikhəcmli gəmilərin təhlükəsiz istismarı üçün kiçikhəcmli gəmi istifadəçilərinə aşağıda göstərilən təchizat avadanlıqlarının minimum norma və tələblərinə əməl etmək tövsiyə olunur.

- Xilasedici canlıq (heyət və sərnişinlərin sayına görə);

- Xilasedici dairə (1 ədəd);

- Maqnit kompası və ya GPS;

- Lövbər;

- Yanalma kəndirləri;

- Bir cüt avar;

- Gecə siqnalizasiyası üçün əl fənəri;

- Vedrə, çömçə və yaxud quruducu əl nasosu;

- İlk tibbi yardım çantası;

- Yanğın söndürən balon (mühərrikli qayıqlarda);

- Radiorabitə vasitəsi.

Nəzərə almaq lazımdır ki, kiçikhəcmli gəmilərin hərəkətinə yalnız günün işiqlı vaxtı icazə verilir. Çimərlik ərazilərində və kütləvi istirahət mərkəzlərində kiçikhəcmli gəmilər yalnız onlar üçün ayrılmış xüsusi zolaqlarda hərəkət etməlidirlər. Bundan başqa, kiçikhəcmli gəmi istifadəçiləri gəmilərlə səfərə çıxarkən öz ehtiyatlarını (yanacaq, içməli su və s.) nəzərə almalı, gəmi biletində göstərilən üzmə məsafəsini üzüb keçməməli, küləyin sürəti və dalğanın hündürlüyü amilinə xüsusilə fikir verməlidirlər. Onlar üçün nəzərdə tutulmuş hava şəraitində hərəkət etməlidirlər. Respublikamızın ərazi sularında üzmə qaydalarına əsasən, küləyin sürəti 7 m/s-dən çox olduqda avarla hərəkət edən kiçikhəcmli gəmilərin istismarı qadağandır.

Yeri gəlmişkən, qanunvericiliyin tələbinə görə kiçikhəcmli gəmilərin istismarı aşağıda göstərilən hallarda qadağan edilir.

- Gəmi dövlət qeydiyyatından keçmədikdə;

- Gəmi texniki baxışdan keçmədikdə;

- Gəminin bort nömrəsi yazılmadıqda;

- Gəmidə yük və sərnişin götürmə normaları pozulduqda;

- Gəmini idarə edən şəxsin sürücülük vəsiqəsi olmadıqda;

- Gəmini idarə edən şəxs sərxoş olduqda;

- Qəbul edilmiş sürət qaydaları pozulduqda;

- Səs siqnalları, fərqləndirici işıqlandırma və manevr qaydaları pozulduqda;

- İnsanların kütləvi istirahət etdiyi ərazilərdə gəmini idarə etdikdə;

- Gəmidə azyaşlı uşaqlar valideynlər tərəfindən müşayiət edilmədikdə;

- Gəmi təyinatından kənar sahə üzrə istismar olunduqda;

- Hərəkət vaxtı insanların bir gəmidən başqa gəmiyə keçmək halları müşahidə edildikdə;

- Yanacaq doldurma vaxtı yanğından mühafizə qaydaları pozulduqda;

- Gəmi biletində qeyd olunmayan mühərrikdən istifadə edildikdə;

- Gəmi görmə məsafəsi məhdud olduğu hallarda və dumanlı hava şəraitində idarə edildikdə;

- Xüsusi nişanlanmış kanallarda, torpaq sovuran qurğuların işlədiyi yerlərdə və qəza təmir işləri aparılan ərazilərdə keçmə qaydaları pozulduqda;

- Üzmə qaydaları və sərnişinlərin təhlükəsizliyi təmin olunmadıqda.

Kiçikhəcmli gəmi istifadəçiləri yadda saxlamalıdırlar:

- Səfərə çıxmazdan əvvəl gəminin sazlığı və müəyyən olunmuş normaya uyğun xilasetmə və zəruri avadanlıqlarla təmin olunması yoxlanılmalıdır;

- Sərnişinlər gəmidə təhlükəsizlik qaydaları ilə təlimatlandırılmalı, gəmiyə təhlükəsiz minib-düşmə təmin edilməlidir;

- Suda insanların təhlükəsizliyinə, gəminin qəzasız üzməsinə, ətraf mühitin qorunmasına əməl edilməlidir;

- Suda qəzaya uğramış insanlara yardım göstərməli və bu barədə Xidmətə xəbər verilməlidir;

- Xidmətin əməkdaşlarının göstərişi ilə gəmini saxlamalı və onların tələblərinə əməl edilməlidir;

- Dayanacaq üçün bazalardan istifadə edərkən müəyyən olunmuş normalara və qaydalara riayət edilməlidir.

Unutmayaq ki, qaydalara biganəlik həyatımıza təhlükədir.

Akşin Əlili,

FHN-in Kiçikhəcmli Gəmilərə Nəzarət və

Sularda Xilasetmə  Dövlət Xidmətinin

 İctimaiyyətlə əlaqələr və təbliğat şöbəsinin rəisi

daxili xidmət kapitanı

 

 

Fövqəladə hallarla bağlı davranış qaydaları
Əyində geyim yanırsa...

Əyninizdəki geyim yanırsa:

- qaçmayın (bu, alovu gücləndirəcək);

- yanan geyimi tez əyninizdən çıxarın;

- su, qum, torpaq, qar tökərək, yaxud qalın parça ilə alovun üstünü möhkəm örtərək onu söndürməyə çalışın;

- geyimi çıxara bilmədikdə, yerə uzanın və alov sönənədək döşəmə (torpaq) üzərində firlanın.

Başqasının geyimi əynində yanırsa:

-ona qaçmağa mane olun;

- yanan geyimini çıxarmağa kömək edin;

- geyimi çıxara bilmədikdə, zərərçəkmişi yerə yıxın və su, qum, torpaq, qar tökərək, yaxud qalın parça ilə alovun üstünü möhkəm örtərək onu söndürməyə çalışın. Bu zaman zərərçəkmişin başını açıq saxlayın ki, tüstüdən zəhərlənməsin;

- zərərçəkmişə ilkin yardım göstərin və təcili yardım çağırın.

 

 

Föv­qə­la­də Hal­lar Na­zir­li­yi xə­bər­dar­lıq edir:
Dəm qazı təhlükəsi

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

"112"/"101" QAYNAR TELEFON XƏTTİNƏ BU HALLARDA MÜRACİƏT ETMƏK OLAR: